mikres ekdoseis: Κεντρική Μακεδονία: Τότε στα …1916

Η παρουσία των συμμαχικών δυνάμεων στην περιοχή της βόρειας Ελλάδας, στη διάρκεια του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου, είχε σαφώς αμυντικό χαρακτήρα. Είχαν σκοπό να ανακόψουν τις βλέψεις των Κεντρικών Δυνάμεων στην απόκτηση του ελέγχου του λιμανιού της Θεσσαλονίκης.

Στο μέσο του πολέμου έγινε ανακατάταξη των Συμμαχικών Δυνάμεων και διαμοιρασμός τους σε τομείς ευθύνης.

Έτσι η βρετανική ζώνη κάλυπτε την περιοχή μεταξύ των ποταμών Αξιού και Στρυμόνα. Διαιρέθηκε μάλιστα σε δύο τομείς, έναν καθαρά αμυντικό, στο μήκος του ποταμού Στρυμόνα και έναν ενεργητικό στα ανατολικά του Αξιού ποταμού, κατά μήκος των βορείων κλίσεων της κορυφογραμμής μεταξύ των τότε οικισμών Καρασούλι ( σημερινό Πολύκαστρο) και Καλίνοβο (σημερινό Σουλταγιαννεϊκα), νότια της λίμνης Δοϊράνης. Σε μία έκταση, δηλαδή, 15 χιλιομέτρων.

Ο γαλλικός τομέας καθορίστηκε στην δυτικά του Αξιού ποταμού περιοχή, στις δύσκολες και δύσβατες περιοχές των βουνοπλαγιών του Πάϊκου με σημείο αναφοράς τη Γουμένισσα.

Έτσι σήμερα, ακόμη, έχουμε από την εποχή εκείνη απομεινάρια των ξένων στρατευμάτων που παρέμειναν επί δύο και πλέον χρόνια στην περιοχή της ευρύτερης κεντρικής Μακεδονίας.

Τα απομεινάρια αυτά είναι λιθόκτιστα πολυβολεία, λιθόκτιστες βρύσες ή πηγές (όπως περιοχές Γουμένισσας, Κρουσίων κλπ) αλλά και το σοβαρότερο από όλα, τα Κοιμητήρια των Πεσόντων μαχητών στην ευρύτερη περιοχή του Κιλκίς.

Τέτοια Κοιμητήρια είναι της Δοϊράνης, της Κρηστώνης, του Πολυκάστρου. Παλαιότερα υπήρχαν και άλλα μικρότερα αλλά τα οστά των νεκρών μεταφέρθηκαν σε κοντινά, όπως αυτό του Μεταλλικού (Γιάννες ονομαζότανε την εποχή εκείνη) που τα οστά των πεσόντων στρατιωτών ενταφιάστηκαν στο Κοιμητήριο της Κρηστώνης (Sarigol Military Cemetery, Kriston).

Διανοίχτηκαν, επίσης, δρόμοι από τις τότε συμμαχικές δυνάμεις. Οι λεγόμενες ‘συμμαχικές οδοί’. Όπως ο δρόμος που ενώνει το Κιλκίς με τη Ροδόπολη, μέσω της οροσειράς των Κρουσίων. Έγιναν ακόμη πρόχειρες σιδηροδρομικές γραμμές όπως αυτή από το χωριό Γαλλικός μέχρι το Κεντρικό, παραποτάμια του Γαλλικού ποταμού.

Ακόμη, έγιναν οι πρώτες αποκαλύψεις του απώτατου παρελθόντος της περιοχής με την εύρεση αρχαιολογικών χώρων από αρχαιολόγους που τότε ήταν στρατευμένοι στις βρετανικές και γαλλικές δυνάμεις.

Ήταν μια καλή ευκαιρία, πέρα από τον πόλεμο για επιστημονική διερεύνηση της περιοχής μεταξύ του Αξιού και του Γαλλικού ποταμού. Πολλά από τα σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα της εποχής αυτής παραχωρήθηκαν από το ελληνικό κράτος στους συμμάχους και φιλοξενούνται σήμερα στο βρετανικό μουσείο.

Την εποχή αυτή πληροφορούμαστε πως οι οικισμοί Ματσούκοβο, Χιδεμλί, Τσαουσίτσα, Σμολ , (Εύζωνοι, Μεταμόρφωση, Ποντοκερασιά, Μικρό Δάσος) ήταν εγκαταλειμμένα.

Η λίμνη Αρτζάν ήταν αρκετά ρηχή, υπήρχαν αμέτρητα κουνούπια και οι στρατιώτες των αντιμαχόμενων πλευρών αποδεκατίζονταν κατά εκατοντάδες όχι από τον πόλεμο αλλά από την ελονοσία.

Σημειώνεται χαρακτηριστικά : ‘οι νεκροί από την ελονοσία ήταν περισσότεροι από τους νεκρούς των βομβών…’

Σημαντικές πληροφορίες εξάλλου παίρνουμε για το Μικρό Δάσος (πρώην Smol) της εποχής εκείνης. Ήταν τότε ακατοίκητο. Η ελληνική εκκλησία των 800 ετών του χωριού, ήταν σχεδόν άθικτη. Επισημαίνεται όμως πως πολλές παλαιές ελληνικές εκκλησίες της Μακεδονίας έγιναν από τους Οθωμανούς τζαμιά.. ⁽«During the long occupation of Greece by the Ottomans, many had been used as mosques». -Slade Stanley, ‘The travoys’)

Η συγκεκριμένη εκκλησία όπως αναφέρει ο Stanley χρησιμοποιήθηκε ως νοσοκομείο. Ο ίδιος, μάλιστα, ως ζωγράφος, επηρεασμένος από τις τρομερές εικόνες της εποχής μετέφερε σε πίνακα φοβερές εικόνες από τον πόλεμο αυτόν.

Ο πίνακας ‘The Travoys’ είναι η ζωγραφική που έγινε μάρτυρας της φρίκης του πολέμου. Φυλάσσεται σήμερα στο Αυτοκρατορικό Πολεμικό Μουσείο του Λονδίνου. Ο πλήρης τίτλος του πίνακα είναι :

«Travoys with Wounded Soldiers Arriving at a Dressing Station at Smol, Macedonia, in September 1916.»

Επεξηγούμε πως ‘Travoys’ ονομάστηκαν τα φορεία με νεκρούς ή τραυματίες που με λωρίδες από δέρμα έσερναν τα μουλάρια από τα πεδία των μαχών.