Ο ατελείωτος χειμώνας της Μ. Ανατολής : Η τακτική των ΗΠΑ (2015-17) – Χωρίς συμμάχους…

 Μέρος 3ο

…Το καλοκαίρι του 2014 οι ΗΠΑ τροποποιήσαν εκ νέου την τακτική τους στη Μ. Ανατολή.

Βασικό στοιχείο αυτής της τροποποίησης ήταν η απόφαση τους να διατηρήσουν άμεσα κάποια περιορισμένη, αλλά καθοριστικής σημασίας για την ισορροπία ισχύος στην περιοχή, στρατιωτική παρουσία σε Συρία-Ιράκ.

 

Η τελευταία, σύμφωνα με τους σχεδιασμούς τους, θα εξασφάλιζε την αύξηση της επιρροής της Δύσης στη Συρία και θα εξισορροπούσε την Ιρανική επιρροή στο Ιράκ, αφού προηγουμένως το ISIS θα είχε οδηγήσει σε κατάρρευση το καθεστώς Άσαντ στη Δαμασκό και θα είχε αποδυναμώσει σημαντικά τις φιλοΙρανικές δυνάμεις στο εσωτερικό της νέας Ιρακινής κυβέρνησης υπό τον Χαιντέρ – Αλ Μπάντι στη Βαγδάτη.

Ταυτόχρονα η πολιτική πριμοδότησης του Πολιτικού Ισλάμ (ΠΙ) και της Μουσουλμανικής Αδελφότητας (ΜΑ) εγκαταλείφθηκε ως επιζήμια για τα συμφέροντα τους. Από το 2011 και έπειτα, η συμμαχία Τουρκίας-Κατάρ-ΜΑ, με όχημα το ΠΙ και εκμεταλλευόμενη τη στήριξη των ΗΠΑ, επιχείρησε να δημιουργήσει έναν νέο περιφερειακό ή και παγκόσμιο πόλο ισχύος στο Διεθνές Σύστημα.

Στα πλαίσια μάλιστα αυτής της στρατηγικής εκφράστηκαν φιλοδοξίες για τη δημιουργία Μουσουλμανικής διακρατικής ένωσης (κοινή αγορά, νόμισμα, κεντρική τράπεζα, στρατιωτικά σώματα κ.α), η οποία κατά τη γνώμη της Αμερικανικής κυβέρνησης, όχι μόνο δε θα διασφάλιζε την ηγεμονία των ΗΠΑ στην περιοχή, αλλά θα λειτουργούσε αυτόνομα και ενδεχόμενα ανταγωνιστικά προς αυτή.

Περιορισμός της βοήθειας στη Συριακή αντιπολίτευση, αναβάθμιση της συνεργασίας με τους Κούρδους του PYD

Αντίστοιχα οι ΗΠΑ περιόρισαν τη βοήθεια τους προς τη Συριακή αντιπολίτευση, καθώς αυτή κυριαρχούνταν από ομάδες φιλικά προσκείμενες στη ΜΑ ή από ομάδες τζιχαντιστών και ως εκ τούτου δεν ενδεικνύονταν για εναλλακτική προς το καθεστώς Άσαντ επιλογή.

Με σκούρο γκρι χρώμα το Ισλαμικό κράτος Ιούνης 2015

Αντίθετα αναβάθμισαν τη συνεργασία τους με τους Κούρδους του PYD (Αριστερό κόμμα Σοσιαλδημοκρατικής κατεύθυνσης, το οποίο καθοδηγείται από το δραστηριοποιούμενο στο Τουρκικό Κουρδιστάν PKK) στη Συρία και τους Κούρδους της Αυτόνομης Κουρδικής Διοίκησης (ΑΚΔ) του Β. Ιράκ, υπό τον πρόεδρο της Μασούντ Μπαρζανί (αστοποιημένος – εκμοντερνισμένος κοτζαμπάσης) στο Ιράκ.

Τόσο το PYD όσο και η ΑΚΔ διατηρούσαν κοσμικό χαρακτήρα, διέθεταν ισχυρές πολιτοφυλακές και λειτουργούσαν δομές οι οποίες προσομοίαζαν με κράτος. Έτσι μπορούσαν να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντα των ΗΠΑ ποικιλοτρόπως.

·         1^ον) Να καταστρέψουν το ISIS όταν αυτό θα έπαυε να είναι χρήσιμο για τα συμφέροντα τους.

·         2^ον) Να λειτουργήσουν εξισσοροποιητικά προς την αύξηση της Τουρκικής, Ιρανικής και Σ. Αραβικής (ΒΣΑ) ισχύος στη Μεσοποταμία.

·         3^ον) Να χρησιμοποιηθούν ως εργαλείο για το συμβιβασμό των συμφερόντων μέρους των Σιιτικών και Σουνιτικών ελίτ (μεγαλομέτοχοι μονοπωλιακών ομίλων και οι πολίτικοί και κοινωνικοί τους δορυφόροι) στην περιοχή, με στόχο αυτή να μη χάσει εντελώς τον κοσμικό της χαρακτήρα.

Συμβιβασμός με το εχθρικό ΙΡΑΝ

Παράλληλα επεδίωξαν την επίτευξη συμβιβασμού με το εχθρικό Ιράν, ο οποίος θα επέτρεπε τη σταθεροποίηση της ευρύτερης Μ. Ανατολής και θα κατοχύρωνε τα όποια κέρδη τους είχε αποφέρει  η Αραβική Άνοιξη σε διάφορες χώρες (Συρία).

Ο συμβιβασμός αυτός επιτευχθεί με τη συμφωνία της 14^ης Ιούλη 2015 (JCPOA), η οποία διέκοπτε το πυρηνικό εξοπλιστικό πρόγραμμα της Τεχεράνης και παράλληλα τερμάτιζε τις εναντίον της οικονομικές κυρώσεις εκ μέρους της Διεθνούς Κοινότητας.

Πιέσεις στο Ισραήλ για διάλογο με τους Παλαιστινίους

Τέλος η τροποποίηση της Αμερικανικής τακτικής στην περιοχή εμπεριείχε και αύξηση της πίεσης προς το Ισραήλ ώστε να επιτευχθεί η επανεκκίνηση του διαλόγου για την επίλυση του Παλαιστινιακού ζητήματος. Η τελευταία κορυφώθηκε το Δεκέμβρη του 2016 όταν οι ΗΠΑ αρνήθηκαν να ασκήσουν βέτο σε ψήφισμα του ΣΑ του ΟΗΕ που ζητούσε τον τερματισμό της Ισραηλινής εποικιστικής δραστηριότητας στα Παλαιστινιακά εδάφη.

Η Ρωσική στρατιωτική εμπλοκή, αλλάζει τα δεδομένα

Ωστόσο η άμεση Ρωσική στρατιωτική εμπλοκή υπέρ του καθεστώτος Άσαντ στο Συριακό εμφύλιο (Σεπτέμβρης 2015) και η ενεργότερη στρατιωτική στήριξη του Ιράν προς την Ιρακινή κυβέρνηση μέσω του εθελοντικού παραστρατιωτικού σώματος των Ιρανών φρουρών της επανάστασης (IRGC) προκάλεσαν νέα δεδομένα στην περιοχή και έθεσαν τις ΗΠΑ μπροστά σε νέα διλήμματα.

Ο Συριακός Αραβικός Στρατός (SAA) αντέστρεψε το ρου του Συριακού εμφυλίου και διέσωσε de facto την εξουσία του καθεστώτος Άσαντ τουλάχιστον στη Δαμασκό και σε μεγάλο μέρος της δυτικής Συριακής επικράτειας.

Παράλληλα ο Ιρακινός στρατός και η Σιιτική πολιτοφυλακή των Μονάδων Λαϊκής Κινητοποίησης (PMU)σταμάτησε την επέκταση του ISIS και ξεκίνησε τη σταδιακή απελευθέρωση της χώρας, διασφαλίζοντας έτσι σημαντική Ιρανική επιρροή στους κόλπους της νέας Ιρακινής κυβέρνησης. Με αυτά τα δεδομένα οι ΗΠΑ έπρεπε είτε να συμβιβαστούν με την παραμονή του καθεστώτος Άσαντ στη Συρία, τον πρωταγωνιστικό ρόλο του Ιράν στα τεκτενώμενα του Ιράκ και την αναβαθμισμένη στρατιωτική παρουσία της Μόσχας στη Μεσοποταμία, είτε να επιχειρήσουν μια εντονότερη δική τους στρατιωτική επιχείρηση στην περιοχή με απρόβλεπτες για τον πλανήτη συνέπειες.

Η κυβέρνηση Ομπάμα αποφάσισε να συμβιβαστεί με τα νέα δεδομένα

Τελικά η κυβέρνηση Ομπάμα αποφάσισε να συμβιβαστεί με τα νέα δεδομένα. Οι ΗΠΑ αποδέχτηκαν την άνοδο της Ρωσικής και Ιρανικής επιρροής στη Μ. Ανατολή και ξεκίνησαν να «διαπραγματεύονται» μαζί τους το νέο status της. Ως εργαλείο σε αυτή τη διαπραγμάτευση αξιοποίησαν αφενός τη δική τους στρατιωτική παρουσία στα ανατολικά του Ευφράτη, αφετέρου την επιρροή που ασκούσαν στη «μετριοπαθή» Συριακή αντιπολίτευση και το PYD στη Συρία, αλλά και στην ΑΚΔ στο Ιράκ.

Όλες αυτές οι δυνάμεις βρέθηκαν αντιμέτωπες με τους Ρώσους, τους Ιρανούς, τη Χεσμπολάχ (Χ), το Συριακό και τον Ιρακινό στρατό μαζί με τις πολιτοφυλακές που τους πλαισίωναν, σε έναν σκληρό αγώνα δρόμου για την ανακατάληψη των εδαφών που ήλεγχε το ISIS στη Μεσοποταμία. Το αποτέλεσμα αυτής της κούρσας θα έκρινε εν πολλοίς τη χάραξη των νέων σφαιρών επιρροής στην περιοχή και θα εξαρτούσε σε μεγάλο βαθμό τη διαφύλαξη της εδαφικής ακεραιότητας των χωρών Συρίας-Ιράκ και τη δημιουργία νέων κρατών (Κουρδιστάν).

Οι παραδοσιακοί σύμμαχοι εξοργίζονται

Η νέα τροποποίηση της τακτικής των ΗΠΑ και η υποχωρητικότητα τους έναντι της Ρωσίας και του Ιράν εξόργισε επιπλέον τους παραδοσιακούς τους συμμάχους στην περιοχή.

Η Τουρκία ένιωσε ότι απειλούνται όχι μόνο τα όσα μέχρι εκείνη την ώρα είχε κερδίσει σε Συρία, Ιράκ, Λιβυή, αλλά ότι απειλείται ακόμη και η ίδια η εδαφική της ακεραιότητα, από το ενδεχόμενο συγκρότησης ενός Κουρδικού κράτους στο μαλακό της υπογάστριο, στα εδάφη που ελευθέρωναν οι Κούρδοι μαχητές από το ISIS σε Β. Συρία και Β. Ιράκ. Το ΒΣΑ θεώρησε ότι οι ΗΠΑ εγκαταλείπουν τη μεταξύ τους στρατηγική σχέση συνεργασίας και δείχνουν ανοχή στην προσπάθεια της Τεχεράνης να αναβαθμίσει εις βάρος του την επιρροή της στον Ισλαμικό κόσμο.

Η στρατιωτική ηγεσία της Αιγύπτου παρέμενε εξαιρετικά καχύποπτη προς τη Δύση, ύστερα από τη στάση που κράτησε η τελευταία κατά την ανατροπή του στηριζόμενου από το στρατό προέδρου Μουμπάρακ από τη ΜΑ (2011-12), αλλά και την κατοπινή ανατροπή της ΜΑ από το στρατό της Αιγύπτου (2013).

Τέλος το Ισραήλ δυσανασχετούσε τόσο με τις επικρίσεις των ΗΠΑ για τις εποικιστικές του δραστηριότητες στα Παλαιστινιακά εδάφη, όσο και με την εξομάλυνση των σχέσεων της Δύσης με το Ιράν, το οποίο χαρακτηρίζει ως υπ’ αριθμόν ένα κίνδυνο για την εθνική του ασφάλεια. Ως εκ τούτου οι χώρες αυτές αντέδρασαν στη δρομολογούμενη νέα κατάσταση, αυτονομώντας την πολιτική τους στην περιοχή από την πολιτική της Ουάσιγκτον.

Η κατάρριψη του Ρωσικού αεροσκάφους

Η Τουρκία προσπάθησε να εκβιάσει μια στρατιωτική αντίδραση του ΝΑΤΟ στις Ρωσικές επιχειρήσεις στη Συρία, καταρρίπτοντας το Νοέμβρη του 2015 ένα πολεμικό Ρωσικό αεροσκάφος. Παράλληλα υπογείως προσέφερε ποικίλη στήριξη στο ISIS. Το τελευταίο όσο παρέμενε ισχυρό μπορούσε να υπηρετήσει τις Τουρκικές επιδιώξεις με δύο τρόπους.

·         1^ον) Απασχολούσε τον SAA, δυσχεραίνοντας την προέλαση του προς το Χαλέπι.

·         2^ον) Χάρη στις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις που διεξήγαγε εναντίον ανυπάκουων πληθυσμών μπορούσε να μεταβάλλει την πληθυσμιακή σύνθεση της Βόρειας Μεσοποταμίας, περιορίζοντας σημαντικά το ενοχλητικό για την Άγκυρα Κουρδικό στοιχείο.

Σε αυτά τα πλαίσια οι σχέσεις Τουρκίας-ΗΠΑ ψυχράθηκαν, καθώς οι τελευταίες επιθυμούσαν συμβιβασμό και όχι σύγκρουση με τη Μόσχα, ενώ επιθυμούσαν τη διευκόλυνση και όχι την παρεμπόδιση των συμμάχων τους (Κούρδοι) στην κούρσα για την ανάκτηση των ελεγχόμενων από το ISIS εδαφών.

Η εξέλιξη αυτή προκάλεσε τριγμούς στη συνοχή της Τουρκικής ελίτ, οι οποίες κορυφώθηκαν με την εκδήλωση αποτυχημένου στρατιωτικού πραξικοπήματος εναντίον του προέδρου Ερντογάν (καλοκαίρι 2016).

Εκ τότε οι Αμερικανοτουρκικές σχέσεις γνώρισαν ραγδαία επιδείνωση.

Η Τουρκική κυβέρνηση αντιλήφθηκε τις σχέσεις που διατηρούσαν διάφοροι πραξικοπηματίες στρατιωτικοί με τη ΝΑΤΟική βάση του Ιντσιρλίκ, αλλά και την προκλητικά ασθενή καταδίκη του πραξικοπήματος τις πρώτες ώρες μετά την εκδήλωση του (όταν ακόμη ήταν θολό αν είχε στεφθεί με επιτυχία) από την Αμερικανική κυβέρνηση και την ΕΕ, ως αποδείξει εμπλοκής της Δύσης σε αυτό.

Συνεργασία Άγκυρας με Μόσχα

Με αυτά τα δεδομένα μετά το 2016 η Άγκυρα προχώρησε σε ορισμένες πρωτοφανής για χώρα μέλους του ΝΑΤΟ κινήσεις, όπως η ανάπτυξη πολεμικής-στρατιωτικής συνεργασίας με τη Μόσχα και η διεξαγωγή μονομερών στρατιωτικών επιχειρήσεων σε Συρία-Ιράκ με πρόσχημα την καταπολέμηση της τρομοκρατίας (ISIS/PYD/PKK).

Αντίστοιχα το ΒΣΑ ανέλαβε το ίδιο δράση για τον περιορισμό της Ιρανικής επιρροής στη Μ. Ανατολή. Το 2015 συγκρότησε υπό την ηγεσία του στρατιωτικό συνασπισμό με άλλες 9 Σουνιτικές Αραβικές χώρες (Αραβικό ΝΑΤΟ) και εισέβαλε στην Υεμένη με σκοπό την εκδίωξη των φιλοΙρανών ανταρτών Χούτι από την πρωτεύουσα Σαναά.

Παράλληλα ενέτεινε την υποστήριξη του προς Ουαχαμπιτικές εξτρεμιστικές οργανώσεις στη Συρία, αρνούμενο να συμβιβαστεί με την παραμονή Άσαντ στην εξουσία. Τέλος διατήρησε υπογείως σχέσεις και με το ISIS σε μια προσπάθεια να αποδυναμώσει τους Σιίτες πολιτοφύλακες σε Συρία-Ιράκ και να μειώσει την εκεί Ιρανική επιρροή.

Σε αυτό το περιβάλλον ούτε η νέα Αμερικανική τακτική θα μπορέσει να επιτύχει τους στόχους της. Οι φιλοΑμερικανικές δυνάμεις θα μείνουν πίσω στην κούρσα για την ανακατάληψη των εδαφών που ήλεγχε το ISIS και το Ιράν θα συνεχίσει να αυξάνει την επιρροή του στην περιοχή. Έτσι η δυνατότητα επίτευξης ενός επωφελούς για την Ουάσιγκτον συμβιβασμού μεταξύ αυτής και των ανταγωνιστών της (Μόσχα, Τεχεράνη) ελαττώθηκε σημαντικά. Ακόμη χειρότερη εξέλιξη όμως για τα Αμερικανικά συμφέροντα ήταν η απομάκρυνση παραδοσιακών της συμμάχων από τις επιλογές της.

Ως γνωστών η φύση απεχθάνεται το κενό. Ως εκ τούτου η Μόσχα με έξυπνες κινήσεις φρόντισε να προσεγγίσει γρήγορα αυτές τις δυνάμεις, καταλαμβάνοντας τον κενό χώρο που άφησε στην πολιτική συμμαχιών της κάθε μιας από αυτές η επιδείνωση των σχέσεων τους με τις ΗΠΑ….

Γιάννης Χουβαρδάς