Στα άπατα βάθη της σοφίας

   

 Γράφει ο Γιώργος Εχέδωρος

Η υποχρεωτική παιδεία, τουλάχιστον στην Ελλάδα, είναι ό, τι πιο αρνητικό υπάρχει για μια σωστή διαπαιδαγώγηση.

 Υπάρχει μια λογική συγκράτησης ή χειραγώγησης της ελεύθερης σκέψης των νέων.

 Έτσι διαπαιδαγωγήθηκε και ο γράφων. Σε μια συντηρητική και δογματική κοινωνία. Τη λογική του ‘σκέφτομαι ελεύθερα’ τη γνώρισα όταν πια τελείωσα τη βασική εκπαίδευση, μετά, δηλαδή, τα δεκαοκτώ έτη μου.

Αν σκοπός της εκπαίδευσης είναι να κατευθύνει τους νέους σύμφωνα με τις ανησυχίες ή τις επιθυμίες και τα οράματά τους, στο πρόσωπό μου– και όχι μόνο- απέτυχε παταγωδώς.

Έτσι μετά από τη εφηβεία άρχισα να αναζητώ αυτό που δεν ήθελαν να μου προσφέρουν: την πραγματική Γνώση.

 Με εντυπωσίασε η Φιλοσοφία.

 Η λέξη περικλείει από μόνη της μια δυναμική. Θαύμαζα τους διανοητές που αμφισβητούσαν αυτά ακριβώς που μου μάθαιναν ως πρώτη βασική εκπαίδευση. Ένας γόνιμος εντυπωσιασμός με πλημμύριζε καθώς  εξέφραζαν φιλοσοφικά θεωρήματα ή έγραφαν κείμενα φιλοσοφικού περιεχομένου, μέσα από οποία, έδιδαν λύσεις και  προεκτάσεις, στα ζητήματα της σύγχρονης κοινωνικής πραγματικότητας.

Ομολογώ πως έκανα πλείστες προσπάθειες για να κατανοήσω τις απόψεις και τις αντιλήψεις  των διανοητών για την ύπαρξη και υπόσταση του κόσμου, τη θέση του ανθρώπου σε αυτόν καθώς και των σύγχρονων καταστάσεων που διέπουν μια κοινωνία.

Προσπάθειες μέσα σε δυσνόητες προτάσεις, απόμακρες διανοητικές αφαιρέσεις, νοήματα που τα έβρισκα ακατανόητα που με έκαναν πολλές φορές να  αμφισβητήσω το βαθμό της εγκεφαλικής μου διεργασίας. Από τον έναν όρο πεταγόμουν στον άλλον δίχως να αποκομίζω την ουσία της φιλοσοφικής θεώρησης των γραφομένων.

Ώσπου διάβασα τον Ντεκάρτ, που πολέμησε τον σχολαστικισμό που επικρατούσε στην εποχή του και αισθάνθηκα πως δεν ήμουν η εξαίρεση του ...κανόνα:

«Η στρυφνότητα», γράφει ο φιλόσοφος του 16ου αιώνα,  «και η ασάφεια των όρων που χρησιμοποιούν και των μεθόδων που εφαρμόζουν, αποτελούν τη βάση από την

οποία μπορούν να μιλάνε για το κάθε τι και με τόση ελαφρότητα, σαν να το γνωρίζουν κατά βάθος και υποστηρίζουν με επιμονή αυτά που λένε, ακόμα και μπροστά στους πιο ειδικούς, στους πιο έμπειρους ανθρώπους, χωρίς φυσικά να κατορθώνουν να τους πείσουν»*.

* René Descartes (ή λατινικά Renatus Cartesius) : “Λόγος περί μεθόδου”

Υπήρχαν έννοιες που όφειλα να μελετήσω, να κατανοήσω, να  μπορέσω να αντιληφθώ ένα, τουλάχιστον, μέρος αυτού του τεράστιου ωκεανού της σοφίας. Μου ήταν αρκετό να αποκτήσω το ελάχιστο, δεν επιζητούσα το σύνολο της σοφίας, ένα κλειδί μου έφτανε να μπορέσω να ανοίξω το μικρό παράθυρο της ‘αιώνιας νόησης’. Όφειλα, λοιπόν, να διαβώ το θάλαμο της αφαίρεσης, να βαπτιστώ με :

Το όν. Το μη όν. Το είναι. Την ‘a priori γνώση’. Το ‘εκ του μηδενός μηδέν’ (‘ex nihilo nihil fit’).  Το υποκείμενο, το αντικείμενο. Την  ύλη. Το  νου. Την  ηθική. Την αισθητική. Την εμπειρία. Τη γνωσιολογία. Τη μεταφυσική.

Διψούσα για μάθηση, τόσο πολύ, που μου ήταν αδύνατο να ζήσω χωρίς αυτήν. Βυθίστηκα στα φιλοσοφικά βιβλία χωρίς αρχή και μέτρο.

Τι είναι, τελικά, η φιλοσοφία;

 Ένα θεωρητικό δημιούργημα, μια  διδακτική πνευματική ανάταση όπως η λογοτεχνία, η ποίηση, η ζωγραφική, η γλυπτική, η μουσική;

Με την πάροδο του χρόνου κατέληξα πως η φιλοσοφία είναι αντίθετη της στασιμότητας, χαρακτηρίζεται από συνεχή ροή και επεκτείνεται πέρα από την ύλη, το

νου και την εμπειρία.

 Εμπεριέχει δεκάδες σύνολα και υποσύνολα, παραμέτρους, τάσεις και σχολές. Η φιλοσοφία άνοιξε τους δρόμους της σύγχρονης επιστήμης. Κι αν έχουμε φθάσει, σήμερα, σε κάποιο επίπεδο πολιτισμού οφείλεται  στη φιλοσοφία που άνοιξε τα φτερά της, πάλι, πριν από τέσσερις αιώνες.

«Η Φιλοσοφία  συνίσταται από τις γενικές αντιλήψεις που έχουμε για τον κόσμο, από τις οποίες μπορούμε να καθορίσουμε έναν ορισμένο τρόπο συμπεριφοράς»*.

*Georges Politzer  Βασικές αρχές της φιλοσοφίας.

Η άποψη αυτή, η οποία περιέχει τη μαρξιστική της εκδοχή, θεωρεί πως η φιλοσοφία οφείλει να είναι χρηστική στην κοινωνία.

 Σύμφωνα με τους Έλληνες φιλοσόφους  «η φιλοσοφία είναι η γνώση του κόσμου αλλά και του ανθρώπου».

Είναι τελικά η φιλοσοφία, πέρα από την έννοια της γνώσης μια στάση ζωής;

Οπωσδήποτε υπάρχει μια τέτοια εκδοχή αλλά δεν μπορεί να είναι μόνον αυτή. Στην ουσία το να δούμε την ύπαρξή μας από μια άλλη οπτική γωνία δεν δίδει απαντήσεις στα μεγάλα ερωτήματά της ύπαρξης.

 Ποια είναι η σχέση του πνεύματος με το σώμα, το νου, την ύλη;

«Ενώ τα σώματά μας ανήκουν στον φυσικό κόσμο και παίρνουν από αυτόν την ουσία τους και μια μέρα χάνονται σύμφωνα με τους νόμους του, το πνεύμα μας μοιάζει ξένο και φευγαλέο από αυτό το ασταθές περιβάλλον. Τρέφεται από  μια ανώτερη κατάσταση του Όντος, και ξεφεύγει από όλες τις ελλειμματικότητες του φυσικού κόσμου. Ο Πλάτων είχε ορίσει αυτόν τον ανώτερο κόσμο του όντος σαν το βασίλειο των Ιδεών.»*

FRÉDÉRIC TOMLIN ‘Αριστοτέλης ο ιδρυτής της επιστήμης της λογικής’.

Η ιδεαλιστική αυτή άποψη, αναπαράγει την πλατωνική άποψη, όπου το πνεύμα μας ή η ψυχή μας συνεχίζει να υπάρχει μετά την υλική φθορά του σώματός μας, τρεφόμενο από το Ον, στο οποίο ανήκει.

Αυτή η θεώρηση, ασφαλώς, εμπεριέχει, αντίθεση στην ρεαλιστική πραγματικότητα του ανθρώπου και αναδεικνύει τη θέση, της μη παραδοχής της θνητής υπόστασής του.

Η γνώση, όμως για τον εαυτό μας δεν μπορεί να αρχίσει εκσφενδονίζοντας το πνεύμα μας στα ουράνια, αποκόβοντας το από την ύλη που το φιλοξενεί.

 Το πνεύμα από μόνο του εμπεριέχει την έννοια του Θεού, του αναλλοίωτου όντος, γι’ αυτό είμαστε σε θέση να μελετήσουμε, να το δούμε σαν κάτι ξεχωριστό από τη φθαρτή σάρκα μας. Τη μεταφυσική θεώρηση της ύπαρξης του πνεύματος πέρα από τη φθορά της υπόστασής μας μπορούμε να τη δούμε μόνον με το αίσθημα της αυταρέσκειας.

Ο νους, μας δίδει τη θεϊκή οδό της αυτογνωσίας.

 Αυτή είναι η μεγάλη ευεργεσία της φύσης προς τον άνθρωπο.

 Και η φύση δίδει την αιωνιότητα μέσα από τη θνητότητα.

Ένα βασικό, λοιπόν, στοιχείο είναι η συμφιλίωση με την ύπαρξή μας.

«Στη γνώση όμως του εαυτού του, στο γνώθι σαυτόν, φθάνει ο άνθρωπος από την στιγμή που αρχίζει να ερωτά ποιο είναι το κύρος που έχει η λογική αυτή σχέση του με τον κόσμο. Με άλλα λόγια στην αυτογνωσία καταλήγει ο άνθρωπος, όταν καταλάβει ότι όλοι  οι τρόποι της σχέσεως του με τον κόσμο είναι έργο του πνεύματος του. Και τούτο στην ιστορία του αρχαίου πνεύματος γίνεται με τον Σωκράτη.» *

* Ιωαν. Ν. Θεοδωρακόπουλου: ‘Μαθήματα εισαγωγής εις την φιλοσοφίαν’   τεύχος β Αθήναι 1962 σελ.60.

Η φιλοσοφία δεν μπορεί να έχει μόνον μια κατεύθυνση, δεν μπορεί να είναι μονοδιάστατη.

Η επιστημονική γνώση του κόσμου αποτελεί την αφετηρία μιας μεγάλης αναζήτησης, μιας ακατάπαυτης έρευνας, μιας μάθησης που δεν έχει φραγμούς και στασιμότητες.

Φιλοσοφική θεώρηση της ζωής περιέχει και η έννοια του θρησκεύειν. Η θρησκεία ερμηνεύεται από  τον ιδεαλισμό των σταθερών αξιών. Καθοδηγεί τους πιστούς να αντιμετωπίζουν τη ζωή με βάση τις σταθερές αρχές που τη διέπουν. Η υπόστασή της είναι καθαρά δογματική.

Η έρευνα, η αναζήτηση, ο λόγος, είναι αδογμάτιστα. Δεν υπάρχει οροφή σε αυτά, δεν υπάρχουν περιορισμοί. Η θρησκεία βρίσκει την αλήθεια στο Θεό, η έρευνα της φιλοσοφίας δεν έχει δικαίωμα να περαιωθεί σε μια τελεολογική έκφραση της.

Μια διάσταση μας δίνει ο Χέγκελ:

«Η φιλοσοφία έχει κοινά αντικείμενα με την θρησκεία. Η μια και η άλλη έχουν αντικείμενο την αλήθεια. Ύστερα πραγματεύονται η μια και η άλλη τον τομέα του πεπερασμένου, της φύσης και του πνεύματος, τη σχέση τους ανάμεσα τους καθώς και το Θεό που είναι η αλήθεια τους. Η φιλοσοφία μπορεί να προϋποθέτει ( δηλαδή πρέπει να προϋποθέτει) έστω και επειδή χρονολογικά, σχηματίζει αναπαραστάσεις, μόνον πριν να σχηματίσει απ’ αυτά έννοιες – επειδή το σκεπτόμενο πνεύμα δεν προχωρεί παρά με την πράξη της αναπαράστασης και στρεφόμενο προς αυτήν για να γνωρίσει και να συλλαμβάνει στο επίπεδο της σκέψης.»*   Georg Wilhelm Friedrich Hegel: ‘Η επιστήμη της λογικής’.

Οδυνηρή ιστορική εμπειρία αποτελεί η κυριαρχία, επί αιώνες, της χριστιανικής ιδεολογίας, η οποία ξεπήδησε από την ιουδαϊκή θρησκεία για να χαρίσει λύτρωση στον άνθρωπο.

Από τότε που μετατράπηκε σε θρησκευτικό ανελέητο δόγμα κυνήγησε λυσσαλέα την αρχαία ελληνική σκέψη και έπαψε η ανθρώπινη διανόηση να φιλοσοφεί και να διαλογίζεται πέρα από τα όρια του θρησκευτικού δόγματος.

 Η φιλοσοφία, τότε, μπήκε στην υπηρεσία της θεολογίας.  Έτσι άρχισε ο Μεσαίωνας ο οποίος κράτησε από τον τέταρτο έως τον δέκατο έκτο αιώνα.

Πνοή ζωής της φιλοσοφίας είναι η ελευθερία, η απρόσκοπτη έκφραση, η έρευνα, η αμφισβήτηση. Η διανόηση ακμάζει μόνον στις ελεύθερες κοινωνίες.

Η ελευθερία του πνεύματος είναι ο κεντρικός πυλώνας της φιλοσοφίας. Αν δεν δύναται να εκφραστεί το πνεύμα για να εννοήσει την υπόσταση του όντος, για να αποκτήσει, δηλαδή, αυτογνωσία, δεν είναι δυνατό να υπάρξει οποιαδήποτε συνέχεια. Η πνευματική αναζήτηση είναι αυτή που δείχνει το δρόμο της ανθρωπότητας προς το μέλλον.

Όπως ο κόσμος ολόκληρος, έτσι οι ανθρώπινες δραστηριότητες, αποτελούν εκφράσεις των φυσικών νόμων. Ο εξωτερικός και ο εσωτερικός κόσμος μας  διέπεται από δυνάμεις αιώνιες και αναλλοίωτες.

Τις δυνάμεις αυτές οι βαθυστόχαστοι αρχαίοι Έλληνες προσπάθησαν να τις εξευμενίσουν για να συμβιώσουν αρμονικά με αυτές.

Κάθε άτομο, αν και θνητό, εμπεριέχει δυνάμεις αιώνιες, θεϊκές που εκφράζονται σε όλη τη διάρκεια της υλικής υπόστασης του .

Αυτές τις αιώνιες δυνάμεις ο αρχαίος άνθρωπος τις ενσωμάτωσε στο μύθο και έδωσε ονομασίες ανάλογα με τη δύναμη που τις χαρακτήριζε.

Έτσι δημιουργήθηκε το ελληνικό Πάνθεον που περιλαμβάνει όλους τους φυσικούς νόμους με ανθρώπινη μορφή μέσα στον ελληνικό μύθο αλλά και στην τραγωδία.

Η συνειδητοποίηση αυτών των αιώνιων φυσικών νόμων, ο εξευμενισμός τους και η μεταφορά τους στην καθημερινότητα, μπορεί να χαρακτηριστεί άνετα ως ένα από τα πνευματικά μεγαλουργήματα του ανθρώπου πριν ακόμη αρχίσει να διαλογίζεται για τα πως και τα γιατί του κόσμου.

 Κι αυτό αποτελεί, αναμφίβολα, παράγωγο μιας  φιλοσοφημένης στάσης ζωής.

      Γιώργος Εχέδωρος-«Η αυτοκριτική ως μέσο ελευθερίας»

Στοχαστικά Δοκίμια

Μικρές Εκδόσεις

 © mikres-ekdoseis- Γιῶργος  Ἐχέδωρος

Επιτρέπεται η αναδημοσίευση μόνον με αναφορά  της ενεργής ηλεκτρονικής διεύθυνσης  του ιστολογίου παραγωγής- http://www. mikres-ekdoseis.gr