Καραμανλήδες- Οι τουρκόφωνοι Έλληνες της Ορθόδοξης κοινότητας της Ανατολίας

Η τουρκική εφημερίδα Daily Sabah,  έχει ένα αφιέρωμα για τους Καραμανλήδες, τους Ορθόδοξους χριστιανούς της Ανατολίας, την κοινότητα των Ρωμιών, του ελληνισμού της Ανατολής. Το μεταφράσαμε στην ελληνική και το παρουσιάζουμε ασχολίαστα.

  Γράφει o Ekrem Buğra Ekinci

Πριν από την ανταλλαγή των πληθυσμών,  ανάμεσα στην Τουρκία και την Ελλάδα, η Ανατολία ήταν η πατρίδα μιας μεγάλης ελληνο-ορθόδοξης κοινότητας που ονομάζονταν Καραμανλήδες.

Αυτοί μιλούσαν τουρκικά, αλλά χρησιμοποιούσαν το ελληνικό αλφάβητο για να γράψουν. Σήμερα, υπάρχουν πολύ λίγοι Καραμανλήδες που παρέμειναν στην Ανατολία.

Η Ανατολία κυριαρχήθηκε από τους Ρωμαίους κατά τον δεύτερο αιώνα. Κατόπιν ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ο Μέγας μετέτρεψε την μικρή ελληνική πόλη του Βυζαντίου  σε πρωτεύουσα και την ονόμασε Κωνσταντινούπολη, ήδη, από τον 4^ο αιώνα.

Η πόλη έγινε πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας καθώς και του Χριστιανισμού. Ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού ήταν χριστιανοί στο Βυζάντιο. Η ανατολική και νότια Ανατολία τέθηκε υπό την μουσουλμανική εξουσία των Σελτζούκων τον 11^ο αιώνα. Η Κωνσταντινούπολη λεηλατήθηκε κατά την τέταρτη σταυροφορία.

Ξεκινώντας από το 1071, οι Τούρκοι άρχισαν να εγκαθίστανται στην Ανατολία και κυριάρχησαν στην περιοχή σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, εκτός από τις ακτές της θάλασσας του Μαρμαρά.

Ο ντόπιος πληθυσμός της Ανατολίας μιλούσε και έγραφε ελληνικά και ήταν Έλληνες Ορθόδοξοι. Παρ’ όλα αυτά, οι Τούρκοι δεν τους αποκαλούσαν Έλληνες, αλλά ακολούθησαν την αραβική παράδοση, αποκαλώντας τους ‘Ρουμ’, δηλαδή Ρωμιούς (αφού δεν τους  γνώριζαν ιστορικά, προερχόμενοι από τη Μογγολία).

Επιπλέον, όλες οι Ορθόδοξες κοινότητες στην Οθωμανική Αυτοκρατορία αποκαλούνταν ως ‘Κοινότητα Ρωμιών’.

Ακόμη και σήμερα, οι Τούρκοι  αποκαλούν Έλληνες τους ‘Ρωμιούς’ της Τουρκίας. Μεταξύ αυτής της κοινότητας, υπήρχε μια ομάδα που μιλούσε τουρκικά, αλλά  τα μέλη της έγραφαν με το ελληνικό αλφάβητο.

Αυτή η ελληνική κοινότητα υπήρχε σε αρκετές  πόλεις της Ανατολίας, όπως Καραμάν, Ικόνιο, Μερσίνη, Σελεύκεια Ισαυρίας, Νίγδη, Νεβσεχίρ, Καισάρεια, Γιοζγκάτ και Άγκυρα, αλλά αργότερα κάποιοι από αυτούς που ενδιαφέρονταν για το εμπόριο, εγκαταστάθηκαν σε πόλεις, στην Τραπεζούντα, στη Σμύρνη και την Κωνσταντινούπολη.

Ποιος ήταν αυτός ο τουρκόφωνος Ορθόδοξος πληθυσμός;

 

Οικογένεια Καραμανλήδων σήμερα στην Ανατολία

Υπάρχουν δύο θεωρίες για την καταγωγή τους. Η πρώτη υποστηρίζει ότι είναι Βυζαντινοί που εκτουρκίσθηκαν κατά τη διαδικασία των αμοιβαίων σχέσεων κατά το χρονικό διάστημα των Σελτζούκων.

Η δεύτερη θεωρία υποστηρίζει ότι ήταν χριστιανοί οι οποίοι βρίσκονταν στην Ανατολία πριν από τις τουρκικές ομάδες των Σελτζούκων και των Οθωμανών και εξισλαμίσθηκαν. Η δεύτερη θεωρία φαίνεται πιο λογική.

Ο καθηγητής J. Eckmann και Atanas Monof συμφωνούν. Επιπλέον η άποψη ότι οι χριστιανοί Ογκούζοι και Πετσενέγκοι- τουρκικοί λαοί -που πλαισίωναν τους Σελτζούκους στη Μάχη της Μαντζικέρτ στις 26 Αυγούστου του 1071,  ήταν πρόγονοι αυτής της κοινότητας, αυτό αποτελεί  ιστορικό γεγονός. 

Εξάλλου, μικρές  τουρκικές  χριστιανικές ορθόδοξες  κοινότητες που ονομάζονταν ‘Ρωμιοί’ βρίσκονται στην Ουκρανία και στον Καύκασο.

Μερικοί από αυτούς του τουρκόφωνους Ορθόδοξους χριστιανούς αποκαλούνταν Καραμανλήδες.

 Ο Εβλιγιά Τσελεμπή, Οθωμανός περιηγητής του 17^ου αιώνα, αναφέρεται σε αυτήν την κοινότητα στα γραπτά του και λέει ότι είναι τουρκικής καταγωγής.

Η τουρκική προφορά τους ήταν ίδια με τους άλλους ντόπιους, αλλά, χρησιμοποιούσαν συνήθως ελληνικές και λατινικές λέξεις. Εκτύπωναν και δημοσίευαν βιβλία, κυρίως την Αγία Γραφή,  και εφημερίδες στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και  στο εξωτερικό,  χρησιμοποιώντας το ελληνικό αλφάβητο, το οποίο είχαν αλλάξει λίγο.

Είχαν, επίσης,  θρησκευτικούς δεσμούς με το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης. Στην Οθωμανική εποχή, οι ύμνοι και οι προσευχές ψάλλονταν  από τους Καραμανλήδες στην τουρκική,  στις ντόπιες εκκλησίες και στις γειτονιές που κατοικούνταν κυρίως από πληθυσμό της κοινότητας  που μιλούσε την ελληνική γλώσσα.

Ενώ, οι μη μουσουλμάνοι αποκαλούνταν ‘ξένοι’ (Γκιαούρηδες) από τον μουσουλμανικό πληθυσμό, οι Έλληνες Καραμανλήδες αποκαλούνταν «Ελλίκ» «ξένοι, αλλά από την ίδια γη»

Ο Σουλτάνος Μεχμέτ ο Πορθητής εγκατέστησε πολλούς Καραμανλήδες στην περιοχή Γεντί Κουλέ της Κωνσταντινούπολης μετά την άλωσή της. Οι περισσότεροι από αυτούς τους Καραμανλήδες είχαν κοσμηματοπωλεία στο Μεγάλο Παζάρι, αλλά αργότερα  μετακόμισαν σε άλλες συνοικίες  και γειτονιές της πόλης.

Σε αυτήν την κοινότητα υπήρχαν πολλοί έμποροι σαπουνιού, ξηρών καρπών και πωλητές φρούτων, μεσάζοντες, διανομείς τυριού και κρασιού. Ασχολούνταν γενικότερα με το εμπόριο.

Αξιοσημείωτο είναι ότι  τα περισσότερα παντοπωλεία στην Κωνσταντινούπολη ήταν Καραμανλήδικα και υπάρχει  το  χαρακτηριστικό «Καραμανλής  μπακάλης» στο παραδοσιακό τουρκικό θέατρο.

Το πικρό ποτήρι ανταλλαγής των πληθυσμών

 Κατά τη διάρκεια της ελληνικής κατοχής της Ανατολίας 1912-1922, κάποιοι Έλληνες της Ανατολίας, υποστήριξαν τις δυνάμεις κατοχής, ενώ οι Καραμανλήδες τάχθηκαν με τους Τούρκους.

Επιπλέον,  ορισμένοι από αυτούς του Καραμανλήδες απαίτησαν την καθιέρωση  μιας ξεχωριστής Ορθόδοξης Εκκλησίας,  από τους Έλληνες Χριστιανούς Ορθόδοξους του Φαναρίου.

Το έτος 1922, 72 Ορθόδοξοι πνευματικοί ηγέτες  συναντήθηκαν στην Καισάρεια με την υποστήριξη  της κυβέρνησης της Άγκυρας και ανακοίνωσαν  την ίδρυση  της Τουρκικής Ορθόδοξης Εκκλησίας.

Στη συνθήκη της Λωζάννης, που προέβλεπε την ανταλλαγή πληθυσμών, της ελληνικής χριστιανικής κοινότητας στην Τουρκία,  με τον τουρκικό μουσουλμανικό πληθυσμό στην Ελλάδα, επιτεύχθηκε  χωρίς τη συγκατάθεση των πληθυσμών αυτών.

Περίπου  500 χιλιάδες Μουσουλμάνοι  στην Ελλάδα και ένα εκατομμύριο διακόσιες χιλιάδες (1.200.000) Έλληνες χριστιανοί της Ανατολίας,  αναγκάσθηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και τις πατρίδες τους.

Ωστόσο, οι περίπου 110 χιλιάδες Έλληνες στην Κωνσταντινούπολη και οι 130 χιλιάδες Μουσουλμάνοι της Δυτικής Θράκης εξαιρέθηκαν από τη συνθήκη.

Εκτός από αυτούς, ένα μεγάλο  μέρος του ελληνικού ορθόδοξου πληθυσμού μετανάστευσε στην Ελλάδα και οι περισσότεροι Μουσουλμάνοι  μετανάστευσαν στην Τουρκία, λόγω των πολέμων μεταξύ του 1912 και 1922.

Στους μετανάστες παραχωρήθηκαν ιδιοκτησίες ως αντάλλαγμα για τις ακίνητες περιουσίες που άφησαν πίσω τους.

Περίπου 200.000 Καραμανλήδες Έλληνες αναγκάσθηκαν να πάνε στην Ελλάδα, αγνοώντας το γεγονός ότι μιλούσαν τουρκικά.

Μόνο ο Ευθύμιος ο μητροπολίτης  της Ιοζκάτης (Γιοζκάτ) υποστήριξε τις θέσεις του Κεμάλ Ατατούρκ, καθώς ο ίδιος και οι συγγενείς του αποκλείσθηκαν από την ανταλλαγή των πληθυσμών και διορίσθηκε πατριάρχης της τουρκικής ορθόδοξης Εκκλησίας στο Γαλατά  της Κωνσταντινούπολης, από την κυβέρνηση της Άγκυρας.

Οι Καραμανλήδες που στάλθηκαν στην Ελλάδα είχαν σοβαρά προβλήματα και αποξενώθηκαν από τους εντόπιους Έλληνες, οι οποίοι επειδή μιλούσαν τουρκικά,  τους αποκαλούσαν «Τουρκόσπορους».

Αυτοί, ως δημιουργικοί άνθρωποι, ίδρυσαν νέα χωριά και γειτονιές και ονόμασαν αυτά με ονόματα που έφεραν από την Ανατολία, προσθέτοντας μόνο το «Νέα» (όπως πολλές περιοχές στην Ελλάδα π.χ. Νέα Σμύρνη, Νέα Μουδανιά, Νέα Έφεσος  κλπ).

Ωστόσο, συνέχισαν να διατηρούν τη γλώσσα και τον πολιτισμό τους, χωρίς να αναμειγνύονται με τους ντόπιους Έλληνες.

Αυτές οι θλιβερές ημέρες αναφέρονται σε ένα ποίημα 99 στίχων σε βιβλίο που δημοσιεύθηκε στη Θεσσαλονίκη:

« Ο Ισμέτ Πασά και ο Βενιζέλος αποφάσισαν,

Αποφάσισαν να μας αλλάξουν.

Χωρίς καν να μας ρωτήσουν.

Κανείς δεν ξανάδε τέτοια αυθαιρεσία.

Μας κουβάλησαν από την Τουρκία.

Η θλίψη μας είναι μεγάλη».

Οι Καραμανλήδες σκέπτονται πάντοτε την πατρίδα τους την Ανατολία. Όταν οι σχέσεις ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία βελτιώθηκαν, εκείνοι που αναγκάσθηκαν να μεταναστεύσουν από την πατρίδες τους, είχαν τη δυνατότητα να επισκεφθούν τις προγονικές πατρίδες τους. Να επισκεφθούν τα παλιά σπίτια, τις εκκλησίες και τα χωράφια τους.

Ωστόσο ο πόνος που συνόδευσε την ανταλλαγή των πληθυσμών ποτέ  δεν χάθηκε.

Από τη στιγμή που η καταγωγή τους δεν προέρχεται από την Ελλάδα , δεν έχουν αποδεχθεί ποτέ το γεγονός της εγκατάλειψης των πατρογονικών εστιών τους.

--

 © mikres-ekdoseis- Γιῶργος  Ἐχέδωρος

Επιτρέπεται η αναδημοσίευση μόνον με αναφορά  της ενεργής ηλεκτρονικής διεύθυνσης  του ιστολογίου παραγωγής- http://www. mikres-ekdoseis.gr